Ege’de kadın adı verilen ne çok antik kent var!
Hiç düşündünüz mü, neden?
Kybele, Gaia, Rheia veya Artemis…
Toprağın bereketini, doğurganlığını, kutsallığını simgeleyen ana tanrıçalardan esinlenir insanoğlu; krallar, kentleri kuranlar muhtemelen tanrıçaları çağrıştırması için eşlerinin adını verirler.
Bizim İznik de öyledir; Nicea bir kadın adıdır.
****
Türkiye için Ege, denizdir, güneştir, kumdur, tatildir, dinlenmektir, güzelliktir ama aynı zamanda antik kentlerin coğrafyasıdır, tarih öncesinden günümüze taşınan zamanın ruhudur.
Hele İzmir’den Güney Ege’ye doğru yol alınca kahverengi tabelaların varlığı bile insanı mutlu eder, o anda gidemeseniz de her an kapısını çalabileceğinizi düşünürsünüz.
****
Bu anlamda, çoğu kişi için İzmir’den sonra akla önce gelen yer Selçuk olsa da ilk olarak karşımıza Torbalı’daki Metropolis antik kenti çıkar.
Metropolis, antik dönemde İzmir ve Efes arasındaki ana yol üzerindeki stratejik bir tepe ve eteklerinde kurulu, geçim kaynağı tarım ve hayvancılık yanında her türlü ticari malın rahatça ulaştırılabildiği küçük bir kenttir fakat çevresindeki verimli ovalardan sağlanan gelirlerle gelişmiş, özellikle şarap üreticiliğiyle ünlenmiştir.
****
Ancak bugün yapayalnız bir kenttir. Karşıdaki çevre yolunda vızır vızır araçlar birbirini kovalarken, Metropolis terk edilmiş gibidir.
Tarihe, antik kentlere çok da meraklı bir toplum olmadığımız için Bodrum’a, Milas’a, Didim’e, Ören’e gideriz de yarım saati çok görürüz böylesine önemli yeri görmeye…
****
Oysa görülecek öyle çok şey var ki Metropolis’te…
Geçmişte bu topraklarda yaşayan insanların yarattığı uygarlık var bir kere… Tabanı mozaik kaplı avlusuyla kentin zenginlerinin evleri, tam 4 bin kişilik ve ana kayaya oyularak yapılan antik tiyatro var.
Biliyorum her antik kentte tiyatro var ama yine de o tarihlerde 4 bin kişilik bir tiyatro yapılması şaşırtıcı değil mi?
Bugün dolaşsak bütün Türkiye’yi kaç tane 4 bin koltuklu açık hava salonu görebiliriz?
Tiyatronun hemen yukarısında Mozaikli Salon var, diğerlerinden farklı olarak… Eros’un şarap içerken resmedildiği, balık ve kuş figürlerinin yer aldığı, tiyatro ile ilgisi olduğu düşünülen salon.
Bu salonu görünce, bugünün dünyasında prömiyerlerde, oyun sonrası oyuncularla izleyicilerin bir araya gelmesinin, birlikte yeme içme alışkanlığının olmasının antik dönemin bir geleneği midir acaba diye düşünmeden edemiyor insan…
****
Kentte düzenli bir yaşamın olduğu kazılar yapıldıkça ortaya çıkan kamu binaları ile çok açık bir şekilde anlaşılıyor. Bouleuterion adı verilen bugünkü yerel meclis binası, Stoa adı verilen halkın kışın yağmurdan yazın güneşten korunarak toplandığı korunaklı alanlar, aşağı ile yukarı hamamlar antik kentin diğer görülmesi gereken yapılarının kalıntıları…
****
Çok yakınındaki başka bir kentteki antik tuvaletler, ‘’latrina’’ adıyla burada da karşımıza çıkıyor. Yan yana dizilmiş, arada bir duvar ya da korunak olmadan ilk Aydın-Germencik-Magnesia’da da gördüğümüz antik tuvaletle burada da karşılaşıyoruz. İlginç olan iki şey var bu tuvaletlerde; ilki yukarda da bahsettiğimiz gibi herkesin bir arada tuvaleti kullanıyor olması, ikincisi kamuya ait hamamın yakınına yapılarak hamamın suyundan kullanılacak şekilde planlanmış olması…
****
En önemlisi Akropolis var Metropolis’te…
‘’Kentin yukarısı’’ anlamına gelen akropol, antik kentlerin ancak bir kısmında var.
Şehrin savunulması açısından en yüksek yerde, korunaklı bir alan yaratmak için yapılmış akropoller…
****
Bir de sürprizi var Metropolis’in gelenlere! O sürprizi yazmayacağım buraya, gidip görmelisiniz. Beni çok heyecanlandırdı doğrusu gördüğümde. Sadece bunun için ve tiyatro için bile gidilebilir Metropolis’e. Sürprizle ilgili şu kadar ipucu verebilirim, son kazılarda ortaya çıkan bir evden bahsediyorum…
****
Gezmek varılacak yere gitmek değildir, yolculuğun kendisidir; cümlesini yaşam mottosu haline getirmek hem yolculuğu hem de yolculuk esnasında yeni keşifler yapmak, yani anılar biriktirmek, yeni deneyimlerle zenginleşmek gerek.
Güzel olan da budur.
****
Bu yazının dipnotu: Antik kentlere olan ilgisizliği ortadan kaldırmak için iki önerim var: 1- Arkeolojiyi sevdirmek için okullara mutlaka ‘’Arkeoloji ve Sanat Tarihi’’ dersi konulmalı… 2- Tarihi Kentler Birliği’nden farklı olarak yerel yönetimler Antik Kentler Birliği’ni kurmalıdır.
MERAKSIZ MİLLET!
Yıllar önceydi araştırmacı Erdal Akaltun ile Ankara yolculuğumuz sırasında ana yoldan görünen Sivrihisar’daki kiliseyi ziyaret ettik.
Bu tarihi yapının yaklaşık 30 metre yukarısında çan kulesi vardı; orada oturan vatandaşın birine sordum, “Çan kulesinin içinde bir şey var mı?” diye.
Adam ‘bilmiyorum’ yanıtını verince, “Burada oturmuyor musunuz?” diye sordum.
“Evet, burada otuyorum ama çıkmadım yukarıya” dedi.
Ne yazık ki biz meraksız bir milletin çocuklarıyız.
